آثار تاريخي سرخس

سرخس داراي بناهاي تاريخي و قديمي است كه ذكر آن در اين جا بي مناسبت نخواهد بود. اين آثار عبارتند از: مقبره لقمان بابا كه از آثار دوره سلجوقيان است. و ديگر رباط شرف كه منزلگاه قديمي اين رباط «اوكينه» يا «آبكينه» است. بارويي قديمي به جا مانده از دوران قاجاريه نيز در سرخس وجود دارد كه معروف به «قلعه ناصري» است.

( عباس سعيدي، سرخس ديروز و امروز، ص 20 - 13، 19، صلي الله عليه واله - 35. )



ورود إمام رضاعليه السلام به سرخس و ماجراي زنداني شدن آن حضرت عليه السلام

يكي از نشانه هاي پذيرش تحميلي ولايتعهدي از سوي امام عليه السلام حادثه حبس و زنداني شدن آن حضرت عليه السلام در سرخس است. متأسفانه منابع اوّليه اطّلاعات كافي در مورد چگونگي حبس امام عليه السلام در سرخس نداده اند و اين موضوع كمتر مورد اظهار نظر گذشتگان قرار گرفته و در تذكره هاي اخير نيز در اين باره مطلبي نيافتم تا بر اطلاعات اوليه چيزي بيفزايم. در مجموع - چنان كه در گذشته نيز اشاره شد - حضرت در هر فرصت مناسب به افشاي ماهيّت حكومت عباسي و پذيرش تحميلي ولايتعهدي خود و مسافرتش به سمت مرو مي پرداخت. واقعه اي كه در نيشابور روي داد بي شك واقعه ناخوشايندي براي دستگاه حكومتي به خصوص عبّاسيان متعصّب به شمار مي آمد، چرا كه به رغم تلاش مأمون در انتخاب مسير حركت، هنگامي كه حضرت به نيشابور رسيد با استقبال بي سابقه اي مواجه شد و شيعيان عاشقانه در اطراف وي گرد آمدند و خواستار شنيدن حديثي از آن حضرت شدند و حضرت با بيان حديث «سلسلة الذهب» در واقع حقانيت خود و خاندانش را در برابر سلطه گران عباسي به مردم گوشزد كرد و شرط ورود در حصن خداوند را «امامت و ولايت» خود و خاندانش برشمرد و اين موضوع خلافت و زعامت عباسيان را زير سؤال برد.

از گزارش أبو نصر أحمد بن حسين نيز كه در ارتباط با خروج حضرت رضاعليه السلام از سرخس است چنين استفاده مي شود كه بار ديگر حضرت به اين نكته كه ايشان را به اجبار از كنار جدش از مدينه به سوي مرو كشانده اند و عاقبتي كه در پذيرش ولايتعهدي است، اشاره كرده است.

شيخ صدوق بنا بر روايت عبد السلام بن صالح مي نويسد: به درِ خانه اي كه حضرت رضاعليه السلام در سرخس در آن حبس بود آمدم و آن بزرگوار معيل بود، من از زندانبان اذن خواستم كه به حضور مبارك حضرت درآيم (زندانبان) گفت: شما را راهي به سوي او نيست. گفتم: چرا؟ گفت: زيرا آن جناب در شب و روز هزار ركعت نماز مي گزارد و در يك ساعت أوّل روز پيش از زوال و در وقت زردي آفتاب نافله مي گزارد و در اين اوقات در جاي خود نشسته است و با پروردگار خويش مناجات مي كند. عبد السلام گويد: به زندانبان گفتم: از آن جناب طلب كن كه در وقتي از اين اوقات اذن دهد من نزد او شرفياب شوم، زندانبان از او طلب اذن كرد و من بر او داخل شدم در حالي كه آن عالي مقدار در جاي نماز نشسته و متفكّر بود، أبو صلت گويد من به آن جناب عرض كردم يا ابن رسول اللّه اين چيست كه مردم از شما حكايت مي كنند؟ فرمود: چه حكايت مي كنند؟ عرض كردم از شما نقل مي كنند كه فرموده ايد مردم بندگان ما هستند. فرمود: اللّهمّ فاطر السموات والأرض عالم الغيب والشهادة، خدا آفريننده آسمانها و زمين است، داناي نهان و آشكار است. اي أبو صلت تو شاهدي كه من هرگز اين مطلب را نگفته ام و ابداً از هيچ يك از پدران خود نشنيده ام و تو دانايي به آن ستمهايي كه از اين امت به ما وارد شده است و اين كه اين گفتگوي مردم هم از قبيل آن ظلمها و ستمها است، پس روي به من كرد و فرمود: اي عبد السلام بنابر آنچه از ما حكايت مي كنند اگر مردم آفريدگان ما باشند، پس از جانب كيست ما ايشان را دعوت مي كنيم و بيعت مي گيريم. من عرض كردم يا ابن رسول اللّه راست مي گويي، پس از آن فرمود: اي عبد السلام آيا تو منكري آنچه را كه حق تعالي براي ما واجب گردانيده است از ولايت و امامت، چنان كه غير تو منكر است؟ عرض كردم، معاذ اللّه، بلكه من اقرار دارم به امامت و ولايت شما.

( عيون اخبار الرضاعليه السلام ، 2/عليه السلام - صلي الله عليه واله 42؛ بحار الأنوار، ج 12، ص 159. )

گفتگوهاي ميان حضرت رضاعليه السلام و عبد السلام و پاسخ امام (آيا تو منكري آنچه را كه حق تعالي از براي ما واجب گردانيده است و ولايت و امامت...) نظريه پيشين را كه در واقعه نيشابور بيان شده قوّت مي بخشد و احتمالاً اين شايعات واكنشي است در برابر «أنا من شروطها» كه إمام عليّ بن موسي الرضاع عليه السلام خود را از شروط كلمه لا اله إلّا اللّه قرار داد و عاملان حكومت و دشمنان خاندان عصمت و طهارت به جفا ادعاي الوهيت را به امام عليه السلام نسبت دادند. از اين رو تا مدتي از سوي مقر حكومت عباسي در مرو، حضرت را در حبس نگه داشتند و مردم را از ديدار آن حضرت منع كردند و كارگزاران عباسي منتظر رسيدن خبر و دستور العمل از سوي مرو ماندند.

( سحاب، زندگاني إمام رضاعليه السلام ، ص عليه السلام - صلي الله عليه واله 25. )