بررسي راههاي اهواز تا شيراز و مسير حركت امام عليه السلام

در ابتداي راه اهواز به شيراز يعني پل اربق (اربك) كه برابر نقل ابن حوقل در صورة الأرض از آن جا راهي به سمت سوق سنبيل است راه را ادامه مي دهيم. ( صورة الأرض، ص 30. )

جيهاني اين مكان را اولين منزلگاه نام مي برد و بعد از آن به مسافت شش فرسخ به سمت ارجان از منزلگاه بعدي كه همان ارجان است ياد مي كند. اما ساير منابع، ( إشكال العالم، ص عليه السلام 10. )

از جمله ابن رسته، «ازم» را به عنوان اولين منزل آورده اند. و ابن بلخي ( الاعلاق النفيسة، ص 221. )

«بوستانك» و قدامة بن جعفر، «جويرول» را ذكر مي كنند. منازل موجود در ( فارسنامه، ص 231. )

( كتاب الخراج، ص صلي الله عليه واله 2. )

مسير راه اهواز تا ارجان در نوشته هاي جغرافيدانان با تفاوتهايي ذكر شده است. قدامة بن جعفر بيش از ديگران اين منازل را بر شمرده به طوري كه از اهواز تا ارجان برابر شرح او چهارده منزل فاصله است. ابن رسته در شرح راههاي مختلفي كه ( الاعلاق النفيسة، ص 221. )

ذكر مي كند منازل اهواز تا ارجان را بين چهار تا شش منزل نام مي برد. و ابن بلخي، تنها يك منزل ذكر مي كند.

( فارسنامه، ص 231. )

منابعي كه به ذكر راههاي باستاني پرداخته اند نيز بيش از يك مرحله ذكر نكرده اند. در مجموع منازل مشتركي كه جغرافيدانان از اهواز تا ارجان نام برده اند:

ازم، رامهرمز، زط، وادي الملح و دهليزان است. از ارجان به شيراز، منازل با شرح بيشتري آمده است و به نظر مي آيد اين راه بيش از ساير راههاي فارس مورد توجه جغرافيدانان بوده به طوري كه لسترنج مي گويد: راهي كه از شيراز به سمت شمال باختري به ارجان و خوزستان مي رفت، بيش از همه راههاي ديگر در كتابهاي جغرافيايي شرح داده شده و درباره آن حداقل هشت شرح جداگانه به ما رسيده، هر چند كه در ذكر پاره اي از منزلگاههاي آن راه بين كتابهاي مراجع اختلاف نظر است. آخرين وصفي كه از اين راه شده در كتاب ظفرنامه شرف الدين علي يزدي است كه مسير امير تيمور را در سال 59عليه السلام از اهواز به شيراز از راه بهبهان نقل مي كند.

( جغرافياي تاريخي سرزمينهاي خلافت شرقي، ص 319؛ ظفرنامه، 114/1 به بعد. )

در شهر ارجان قديم آن چنان كه ياقوت حموي و ديگران ذكر كرده اند قدمگاهي است موسوم به قدمگاه إمام رضاعليه السلام وجود اين قدمگاه در اين مكان مسير إمام ( مرآت البلدان، 8/1صلي الله عليه واله 3. )

عليّ بن موسي الرضاعليه السلام را از پل اربق (اربك) به ارجان روشن مي كند.

قدمگاه بعدي كه در منابع تاريخ محلي به تناوب از آن ياد شده شهر ابرقوه و يا ابركوه است كه در منتهي إليه جاده شمالي شيراز به شهرهاي يزد و خراسان است. اگر مسير متداولي كه در منابع جغرافيايي آمده، همان مسيري باشد كه حضرت رضاعليه السلام پيموده در اين صورت حضرت از ارجان به سمت شيراز و از آن جا به سمت دروازه اصطخر كه راهي است به سوي خراسان كه در پاره اي منابع از جمله الاعلاق النفيسة إشكال العالم و مسالك الممالك نيز به همين نام (راه خراسان) ( الاعلاق النفيسة، ص 221. )

( إشكال العالم، ص 118. )

( مسالك الممالك، ص 115. )

مشهور است، عبور فرموده و به ابرقوه رسيده اند.

در راه ارجان تا شيراز چند منزلگاه معروف است كه غالب منابع از آن ياد كرده اند، بندق (بندك)، خان حمّاد، نوبندگان، (بوبنجان)، ( كتاب الخراج، ص عليه السلام 2. )

( الاعلاق النفيسة، ص 222؛ إشكال العالم، ص عليه السلام 2. )

( كتاب الخراج، ص 28؛ الاعلاق النفيسة، ص 222؛ إشكال العالم، ص 28. )

( فارسنامه، ص 231؛ الاعلاق النفيسة، ص 222. )

( كتاب الخراج، ص 27. )

كركان، (جرجان)، خراره، خلان، خلار، و جويم (گويم).

( همان. )

ابن بلخي، مسير راه را از دوراهيي كه ارجان را به شيراز متّصل مي كند توأماً نام برده، اين دو راه كه از ارجان (بهبهان) به موازات هم تا حوإلي شيراز امتداد دارد، دو جاده قديمي است كه در منابع اوليه به طور جداگانه ذكر آنها آمده است، اين دو راه امروزه به راه شيراز، اردكان (ياسوج) و شيراز، بهبهان معروفند «فرزك»، «حبس»، «صاهه»، «كشن» در مسير راه اخير و «خلار»، «جويم» و... در مسير راه دوم قرار دارند. همچنان كه گفته شد در ميانه اين راه، راهي قديمي معروف به جاده شاهي وجود داشته كه بدون رفتن به شيراز مستقيماً به سمت اصطخر منتهي مي شده است. بايد در نظر داشت كه اين راه در زمان ايران باستان و قبل از پيدايش شهر شيراز مورد استفاده بوده است، بنابراين با توجه به احداث اين شهر در سنه ( ابن بلخي، فارسنامه، ص 132. )

4عليه السلام ه' ق و از رونق افتادن شهر اصطخر احتمالاً اين راه در سال 200 هجري چندان رونق سابق خود را نداشته، با اين همه در منابع و تواريخ محلي شيراز و همچنين ساير منابع هيچ گونه گزارشي از ورود و يا توقف حضرت رضاعليه السلام ثبت نشده است. منابع تاريخي تنها اطلاع مي دهند كه حضرت رضاعليه السلام از اهواز و از طريق فارس (نه شيراز) به سمت خراسان رفتند و در اين باره به طور مفصّل در جاي خود سخن خواهيم گفت.