راه خوزستان به شيراز

1. از «بازار سبيل» (سوق سبيل) تا «ارجان» شش فرسخ.

2. از ارجان تا «كردمان» هفت فرسخ.

3. از كردمان تا «بندك» چهار فرسخ.

4. از بندك تا «خان حمّاد» هشت فرسخ.

5. از خان حمّاد تا «خواندن» چهار فرسخ.

صلي الله عليه واله . از خواندن تا «نولنجان» چهار فرسخ.

عليه السلام . از نولنجان تا «كركان» شش فرسخ.

8. از كركان تا «جرجان» پنج فرسخ.

9. از جرجان تا «خلار» چهار فرسخ.

10. از خلار تا «جويم» چهار فرسخ.

11. از جويم تا «شيراز» پنج فرسخ.

علاوه بر راههايي كه بر شمرديم، منابع تاريخ ايران باستان از راهي كه از تخت جمشيد به سمت غرب تا شوش متداول بوده، ياد كرده اند كه در بررسي و تطبيق آن با آنچه جغرافيدانان مسلمانان نگاشته اند مي توان به نتايج ارزنده اي براي كشف دقيق مسير حضرت عليّ بن موسي الرضاعليه السلام دست يافت.



راه باستاني شوش به تخت جمشيد، (راه شاهي)

1. شوش

2. رامهرمز

3. ارجان (ارگان)

4. فهليان

5. گويم

صلي الله عليه واله . بيضاء

عليه السلام . تخت جمشيد

راه شاهي كه در دامنه جنوبي رشته كوه تاروس به اربل و از آن جا از راه رود زاب (زه آب) به تنگ ملاوي مي رسيده، پس از گذشتن از پل دختر به شوش منتهي مي شده و از آن جا به رامهرمز مي رفته و از رامهرمز در دنباله رود مارون به ارگان (ارجان) ادامه مي يافته و به فهليان امروزي مي رسيده و از آن جا در دنباله روز زهره پس از گذشتن از «پل مورد» (و عبور از كوهستانهاي صعب العبور كوه كيلويه) به گويم و از آن جا به طرف جلگه هاي مرودشت و سپس به تخت جمشيد (پاسارگاد) منتهي مي شده است.

( مصطفوي، اقليم پارس، ص 2 - 1صلي الله عليه واله 3؛ ايرانشهر، نشريه 22، كميسيون ملّي يونسكو در ايران، 2/صلي الله عليه واله 145؛ اطلس تاريخي ايران، مؤسسه جغرافيايي دانشگاه تهران، نقشه شماره صلي الله عليه واله و عليه السلام . )

راه شوش به ارجان (بهبهان) كه اولين ناحيه فارس است برابر نقل ابن رسته به شرح زير است. همان طور كه ملاحظه مي شود اين راه قديمي با راه باستاني، منزلگاههاي مشتركي دارد و تا سال 290 ه' ق كه ابن رسته كتاب خود را تأليف كرده مورد استفاده واقع مي شده است. ادامه اين راه را ابن رسته در مسير راه ارجان به شيراز، در شرح راه اهواز به شيراز مي آورد و ما از پيوند اين دو راه مي توانيم مسير راه را از شوش به شيراز مورد بررسي قرار دهيم. ناگفته نماند كه راه شوش به ارجان از منطقه اي در خاك عراق، نزديك به «واسط» (wacet) به نام «باذبين» (Badhibin) آغاز مي شده كه در واقع شاهراه ارجان به واسط بوده است.

( كتاب الخراج، ص 225. )



راه شوش به ارجان (بهبهان) اولين ناحيه فارس

1. از سوس (شوش) تا «جنديشاپور» هشت فرسخ.

2. از جنديشاپور تا «تستر» (شوشتر) هشت فرسخ.

3. از تستر تا «سوق الاهواز».

( الاعلاق النفيسة، ص 220. )

4. از سوق الاهواز تا «كندل» (Kandal) يازده فرسخ.

5. از كندل تا «رامهرمز» نه فرسخ.

صلي الله عليه واله . از رامهرمز تا «زط» نه فرسخ.

عليه السلام . از زط تا «سنبيل» هشت فرسخ.

8. از سنبيل تا «ارجان» چهار فرسخ.



ورود حضرت رضاعليه السلام به ارجان (بهبهان)

منابع قديم از عبور و يا توقف حضرت رضاعليه السلام در ارجان ذكري نكرده اند و تنها از مسير حركت آن حضرت از اهواز به فارس سخن گفته اند. ولي منابع جغرافيايي و ( عيون اخبار الرضاعليه السلام ، 149/2 و 180؛ الارشاد، 2/صلي الله عليه واله - 255؛ اثبات الوصيه، ص 204؛ اصول كافي، 402/2 و عليه السلام 40. )

برخي منابع جديد از توقف حضرت عليه السلام سخن گفته اند. اعتماد السلطنة، در مرآت ( زندگاني حضرت رضاعليه السلام ، ص 243؛ به نقل از مطلع الشمس؛ سيّد حجّت بلاغي، تاريخ نايين، 2/صلي الله عليه واله - 235. )

البلدان، از مسجدي در بقاياي شهر قديمي ارجان، معروف به مسجد حضرت إمام رضاعليه السلام نام مي برد كه هنگام عبور از اين شهر، حضرت در آن مسجد نماز گزارده است.

بهبهان، شهر نوآبادي است كه تقريباً بيش از سيصد سال از عمر آن نمي گذرد. شهر قديم اين ناحيه كه مسافت آن تا بهبهان، زياده از يك فرسخ نيست، ارجان نام داشت. يونانيها، ارجان را اكران مي گفتند. اسكندر وقتي از خوزستان به سمت فارس مي رفت از اكران عبور كرد. مسجدي در خرابه هاي ارجان وجود دارد و معروف است كه حضرت عليّ بن موسي الرضاعليه السلام در اين مسجد نماز گزارده است.

( مرآت البلدان، 8/1صلي الله عليه واله 3. )

صاحب مطلع الشمس نيز ضمن برشمردن مسير حركت إمام عليّ بن موسي الرضاعليه السلام به وجود اين مسجد در زمان خود اشاره مي كند و مي گويد: حضرت رضاعليه السلام را از مدينه به بصره و از آن جا به اهواز و عربستان عبور دادند. آن وقت شهر ارگان (ارجان) آباد بود و حاكم نشين اهواز شمرده مي شد و آثار مسجدي كه به حضرت رضا منسوب است هم اكنون در ارجان وجود دارد.

( زندگاني إمام رضاعليه السلام ، ص 243. )