راه اهواز به فارس

از اهواز به فارس و اصطخر چند راه وجود داشته و امروزه نيز كساني كه از اهواز به فارس و شيراز مي روند مي توانند از چندين راه وارد اين شهر شوند. در منابع اطلاعي از اين كه حضرت رضاعليه السلام از كدامين مسير عبور كرده اند وجود ندارد ولي احتمال دارد حضرت در سفر تاريخي خود به مرو از راه ارجان، رامهرمز گذشته باشند زيرا نسبت به ابتدا و ميانه اين راه گزارشهايي از عبور آن حضرت در دست داريم كه به آنها اشاره خواهيم كرد. ابتدا مي پردازيم به شرح و بررسي راهها.

راه اهواز به شيراز برابر نقل قدامة بن جعفر در كتاب الخراج به شرح زير است:

1. از «سوق الاهواز» (Ahwaz - al - souk) تا «جويرول» (Djowyraul) دو فرسخ.

2. از جويرول تا «ازم» (Azam) چهار فرسخ، (ازم ناحيه اي است از شيراز كه آبهاي گوارا دارد و هوايش سازگار است).

( اعتماد السلطنة، مرآت البلدان، 49/1. )

3. از ازم تا «سابل» چهار فرسخ.

4. از سابل تا «قرية الحباري» (Hobora - al - Karyat) سه فرسخ.

5. از قريه الحباري تا «عين» (Ain) سه فرسخ.

صلي الله عليه واله . از عين تا «رامهرمز» (Rama Hormoz) چهار فرسخ.

عليه السلام . از رامهرمز تا «وادي الملح» (Milh - al - wadi) يا صحراي نمك چهار فرسخ.

8. از وادي الملح تا «زط» (Zott) دو فرسخ.

9. از زط تا «خابران» (Khabaran) سه فرسخ.

10. از خابران تا «مستراح» (Mostrah) يا استراحتگاه، دو فرسخ.

11. از مستراح تا «دهليزان» (Dihlyzan) دو فرسخ.

12. از دهليزان تا «كنارستان» (Kanaristan) سه فرسخ.

13. از كنارستان تا «نسايل» سه فرسخ.

14. از نسايل تا «ارجان» پنج فرسخ.

15. از ارجان تا «داسين» (Dasyn) هفت فرسخ.

صلي الله عليه واله 1. از داسين تا «بندق» (Bandak) شش فرسخ.

طعليه السلام 1. از بندق تا «خان حمّاد» (haad - Khan) شش فرسخ.×

18. از خان حمّاد تا «امران» (Amran) نه فرسخ.

19. از امران تا «نوبندگان» شش فرسخ.

20. از نوبندگان تا «كرگان» پنج فرسخ.

21. از كرگان تا «خراره» (Khararh) پنج فرسخ.

22. از خراره تا «خلان» پنج فرسخ.

( Khollan. نام صحيح اين محل خلار (Khollar) است. نگاه كنيد به: مقدسي، احسن التقاسيم، ص 455؛ ياقوت حموي، معجم البلدان، 380/2؛ فرصت الدوله، آثار العجم، ص 523. )

23. از خلان تا «جويم» پنج فرسخ.

24. از جويم تا «شيراز» پنج فرسخ.

بنابراين از اهواز تا شيراز صد و دو فرسخ است.

ابن بلخي، صاحب فارسنامه كه در حقيقت كتاب او قديميترين كتاب تاريخي و جغرافيايي فارس به شمار مي آيد در شرح راههاي فارس به خوزستان (اهواز) چهارده منزل را برمي شمارد بدون آن كه به شرح جزئيات هر يك بپردازد، برخلاف قدامة بن جعفر در الخراج كه منازل اهواز تا شيراز را بيست و پنج منزل شمرده و به جزئيات نيز اشاره كرده است. البتّه اين نكته را نبايد از نظر دور داشت كه كتاب الخراج در سال صلي الله عليه واله 22 ه' ق و فارسنامه در سال 540 ه' ق نوشته شده و فاصله زماني ممكن است باعث ايجاد تغييرات احتمالي در اوضاع اجتماعي و اقتصادي و تأثيرات آن در جغرافياي راهها و همچنين تحوّلات جوّي و جغرافيايي شده باشد. از سويي ديگر ريزبيني قدامة بن جعفر با هدف او از تأليف اين كتاب كه با دقّت زياد براي كارگزاران حكومتي و مميّزان مالياتي تهيه شده مربوط مي شود.

ابن بلخي راه شيراز به اهواز را تا سرحد خوزستان يعني «بوستانك» و «ارجان» بيشتر ذكر نكرده است و مسير مشترك آنها در واقع چيزي حدود شصت و دو فرسنگ است كه اوّلين منزل آن از بستانك آغاز و به جويم ختم مي شود.



سرحدّات خوزستان تا شيراز

1. «بوستانك» (Bostank) چهار فرسخ.

2. «ارجان» (Arrjan) چهار فرسخ.

3. «فزرك» شش فرسخ.

( Fazrak يا بزرك. )

4. «حبس» (Habs) چهار فرسخ.

5. «صاهه» چهار فرسخ.

( sahha يا صامه. )

صلي الله عليه واله . «گنبد ملغان» (Molghan - Ginbad) پنج فرسخ.

عليه السلام . «كشن» شش فرسخ.

( Koshan، در مسير راه ديگري كه از اهواز به سمت شيراز از راه دشت ارژن و دوراهي كازرون مي باشد واقع شده است. نگاه كنيد به: اطلس راههاي ايران، ص 35. )

8. «خوابدن» (Khabdan) چهار فرسخ.

9. «كوسجان» سه فرسخ.

( Kosdjan يا كونجان. )

10. «ديه گوزاز تير مردان» (Deh-Gozaz-termardan) چهار فرسخ.

11. «خراره» (Khararh) پنج فرسخ.

12. «خلار» (Khollar) پنج فرسخ.

13. «جويم» (Djowaim) پنج فرسخ.

ابن رسته در الاعلاق النفيسة، 90 سال بعد از هجرت عليّ بن موسي الرضاعليه السلام در كتاب خود مسافات و منازل راه اهواز به فارس و اهواز به شيراز را در دو بخش جداگانه به شرح ذيل ذكر مي كند:



راه اهواز به فارس

اولين خوره فارس بعد از اهواز ارجان است.

( ابن بلخي، فارسنامه، ص 231. )

1. از سوق الاهواز تا «ازم» (Azam) شش فرسخ.

2. از ازم تا «آبغرين» (Abgharin) پنج فرسخ.

3. از آبغرين تا «خابران» (Khabaran) هشت فرسخ.

4. از خابران تا «بلانجرد» (Balanjird) شش فرسخ.

5. از بلانجرد تا «ارجان شش فرسخ.

( ابن رسته، الاعلاق النفيسة، ص 221. )



راه ديگر

1. از سوق الاهواز تا «ازم » شش فرسخ.

2. از ازم تا «عين» شش فرسخ.

3. از عين تا «وادي الملح» شش فرسخ.

4. از وادي الملح تا «خابران» پنج فرسخ.

5. از خابران تا «دهليزان» (Dihlizan) چهار فرسخ.

صلي الله عليه واله . از دهليزان تا «ارجان» هفت فرسخ.



راه ديگر

از سوق الاهواز تا «رامهرمز» هيجده فرسخ.

از رامهرمز تا «زط» هفت فرسخ.

از زط تا «سنبيل» هشت فرسخ.

از سنبيل تا «ارجان» چهار فرسخ.



راه اهواز به شيراز

1. از سوق الاهواز تا «ازم» شش فرسخ.

2. از ازم تا «عبدين» (Abdin) پنج فرسخ.

3. از عبدين تا «رامهرمز» شش فرسخ.

4. از رامهرمز تا «زط» شش فرسخ.

در آن جا مرداب صعب العبوري است و پل طويل و درازي بر روي وادي الملح بسته اند.

5. از زط تا «دهليزان» شش فرسخ.

صلي الله عليه واله . از دهليزان تا «ارجان» هفت فرسخ.

در آن جا پلي است، منسوب به خسروان كه طول آن بيش از 300 ذراع است و از سنگ ساخته شده است اين پل بر روي درّه ارجان قرار دارد.

عليه السلام . از ارجان تا «دره» پنج فرسخ.

8. از دره تا «هير» (Hir) شش فرسخ.

9. از هير تا «بندك» (Bandak) چهار فرسخ.

ط10. از بندك تا «خان حمّاد» (Khanhaad) هشت فرسخ.×

( الاعلاق النفيسة، 2 - 221. )