نكاتي درباره اربق و اربك

ياقوت حموي معتقد است كه اربق و اربك دو منطقه جداگانه در خوزستان است، اربق از نواحي رامهرمز است و اربك شهر و ناحيه اي است از اهواز كه ( معجم البلدان، 188/1؛ مرآت البلدان، 30/1. )

داراي قراء و مزارع است و نيز پلي دارد كه در تاريخ غزوات اوايل اسلام نام آن آمده است. لشكر اسلام اربك را در عهد خليفه دوم و در سال هفده هجري به ( تاريخ طبري، 408/15صلي الله عليه واله ، 2صلي الله عليه واله 4صلي الله عليه واله ، عليه السلام 48صلي الله عليه واله ، 519صلي الله عليه واله ؛ تاريخ كامل، صلي الله عليه واله 1/صلي الله عليه واله 28، تجارب الامم، ص 300. )

سرداري نعمان بن مقرّن المزَني فتح كرد. و اين فتح پيش از فتح نهاوند بود. در ( فتوح البلدان، ص صلي الله عليه واله 12، 254 - 243. )

( مرآت البلدان، 31/1؛ معجم البلدان، 188/1. )

منابع از پل اربق (اربك) نام چنداني به جا نمانده است. در نقشه قديمي «صورة خوزستان» كه ابن حوقل در صورة الأرض، آورده است، حدود منطقه اربق مشخص شده است.

آنچه از اين نقشه قديمي به دست مي آيد اين است كه اربق در حوالي رود مسرقان واقع شده و اين رود از شهر عسكر مكرم گذشته به سمت راست مي پيچد و در نيمه چپ هرمز به رود مسرقان باز مي گردد، اربق در ميان راه ايذج و رامهرمز قرار دارد كه اين شهر اخير در حدّ فاصل ناحيه فارس و خوزستان واقع شده است و از آن جا راهي به سمت سنبيل در مرز فارس ديده مي شود.

( صورة الأرض، ص 22 و 23. )

در تاريخهاي محلي خوزستان نيز از پل اربك (اربق) نامي به ميان آمده است. در زمان ساسانيان و در قرنهاي نخستين اسلام، شاخه شرقي كارون كه در آن زمان، مسرقان ناميده مي شد، در كنار شوشتر از شاخه ديگر جدا شده تا آخر خاك خوزستان جداگانه به دريا مي ريخت، بدين سان كه از كنار شرقي شوشتر و مياناب مي گذشت و در هفت يا هشت فرسنگي به شهر معروف عسكر مكرم رسيده و از ميان آن شهر نيز گذر مي كرد و به روستايي كه «روستاي مسرقان» ناميده مي شد مي رسيد سپس از آن جا نيز عبور كرده از بيرون، كنار شرقي اهواز را پيموده از زير پل معروف اربك كه بر سر راه اهواز به رامهرمز قرار داشت و پل بسيار معروفي بود گذشته و سرانجام در دهنه اي جداگانه به دريا مي ريخته است.

( ديار شهرياران، بخش أوّل، 8/1عليه السلام 5. )

ابن اثير نيز در گزارشهايي كه در حوادث سال 443 ه' ق ارائه مي دهد از وجود اين پل در اين زمان به ما اطلاعاتي مي دهد. وي رود مسرقان را كه از زير اين پل ( كامل تاريخ بزرگ اسلام و ياران، صلي الله عليه واله 1/صلي الله عليه واله عليه السلام 2 - 295. )

مي گذشته به خاطر پرآبي مي ستايد و از جنگ سال 443 ميان «بهاء الدوله ديلمي» و «پسر واصل» ياد مي كند و مي نويسد: بهاء الدوله پل اربك را شكسته آب را در ميانه خود و پسر واصل حائل گردانيد.

( ديار شهرياران، بخش أوّل، 8/1عليه السلام 5، فردوس، ص 9صلي الله عليه واله 1. )

آخرين اطلاع ما از پل اربك به قرن پنجم هجري بازمي گردد. اين پل در آن زمان در جنوب اهواز بر سر راهي كه از اهواز به رامهرمز مي رفته قرار داشته و رود مسرقان نيز از زير آن عبور مي كرده است ولي به علت زيادي آب اين رودخانه، گذشتن از آن جز از روي پل اربك (اربق) ممكن نبوده است.

( ديار شهرياران، 8/1عليه السلام 5. )