شرح منازل و مسافات مدينه تا بصره

منابع جغرافيايي و كتابهاي مسالك و ممالك قديم شرح مستقلي از منزلگاههاي ميان مدينه تا بصره ذكر نكرده اند، اما از اطلاعاتي كه در ذكر مسافات و منازل ميان مدينه و كوفه و كوفه به بصره ارائه مي دهند مي توان به منازل و مسافات ميان مدينه تا بصره پي برد. در تلاقي راههاي مذكور «معدن نقره» منزلگاهي است كه از آن جا سه راه جداگانه به مدينه، كوفه و بصره وجود دارد، ما ابتدا منازل و مسافات ميان مدينه تا معدن نقره و سپس از آنجا تا بصره را ذكر مي كنيم.

ابن رسته در الاعلاق النفيسه، منازل ميان مدينه تا معدن نقره را چنين شرح مي دهد:

1. از مدينه تا «ركابيه» (Rikabiya) ده ميل است.

2. از ركابيه تا «طرف» Tarf (taraf) پانزده ميل است و آن منزلگاهي است كه در ايّام حج جمعيّت زيادي در آن گرد مي آيند و آب آشاميدني آنها باراني است كه در آبگيرها جمع مي شود.

( كتاب الخراج، ص 11. )

3. از طرف تا «سقره» (saqara) هفت ميل است.

4. از سقره تا «بطن النّخل» (Nakhl - an - xwphf Barn پانزده ميل است و آن منزلگاهي است پرجمعيّت و پرنعمت، داراي نخلستانها و مزارع بسيار كه آب آشاميدني آن از قنوات است و چاه در آن جا كم عمق است و در پنج ذراعي آب ظاهر مي شود، اين سرزمين شنزاري بود كه بعد از اسلام، معصب بن زبير در ايام خلافت برادرش آن را آباد نمود. راه از بطن تا «مكحولين» (MOkhalin) ادامه ( همان، ص 11. )

مي يابد و از آن جا به «حصين» (Husain) مي رود.

5. از حصين تا «عسيله» (Osaila) سيزده ميل است، عسيله منزلگاهي است كم آب، تنگ و باريك كه آب آشاميدني آن از 5 حلقه چاه آب تأمين مي شود.

صلي الله عليه واله . از عسيله تا «محدث» (Mohaddeth) بيست و هشت ميل است. محدث جايي است كم آب كه استراحتگاه شبانه عسيله مي باشد.

عليه السلام . از محدث تا «معدن نقره» (Naqira - Madin) ده ميل و آن منزلگاهي است كه بدويان بسياري در آن ساكنند، آب شرب آنها از چاههاست ولي اندك است.

( الاعلاق النفيسه، ص عليه السلام - صلي الله عليه واله 20. )

همان طور كه اشاره شد معدن نقره منزلگاهي است كه در مسير چند راه قرار گرفته است و از آن جا راه به سمت مكّه، بصره، كوفه ادامه مي يابد. ما مسير راه را به سوي بصره ادامه مي دهيم.

اصطخري در مسالك الممالك مي نويسد: از بصره به مدينه هژده (هيجده) مرحله باشد و به معدن نقره راه كوفه و بصره به هم افتد.

( مسالك الممالك ص 28. )

جيهاني در إشكال العالم مي نويسد: راه بصره آن جا (مدينه) هيجده منزل است و نزديك معدن نقره با راه كوفه مي پيوندد. ابن رسته نيز در الاعلاق النفيسه ( إشكال العالم، ص 52. )

مي نويسد: هر كس بخواهد راه نباج (منزلگاهي است در مسير راه بصره) را طي كند بايد همان راه كوفه تا مكّه را بپيمايد و هر كس بخواهد مي تواند از راه مدينه نيز برود و از جاده كاروان رو هم مسير است، پس كسي كه مي خواهد از راه مدينه برود بايد از نباج به «عيون» رود سپس تا «عناب» (Anab) و از آن جا تا معدن نقره سپس تا عسيله پيش برود و تا به راهي كه از براي مدينه وصف كرديم برسد. در معدن نقره راه مردم بصره و كوفه به هم مي پيوندد.

با توجه به اين ملاحظات چنانچه از معدن نقره بخواهيم به سمت بصره حركت كنيم بايد از معدن نقره به سوي عناب و از آن جا به سمت عيون و از آن جا به سوي نباج برويم. نباج در دويست و شصت و دو ميلي بصره است و از آن جا تا بصره ( الاعلاق النفيسة، ص 212. )

شش منزل است.

( كتاب الخراج، ص عليه السلام 1. )