اتاقي پر از عطر نرگس

غروب با رنگ هاي متنوع، چشم اندازي دلنشين داشت؛ پرتقالي ، طلايي وسرخ، بر افروخته به سانِ آتشداني زيبا؛ انباشته از زغال هاي گداخته. آسمان آرام بود. ابرهاي پراكنده در آن آبيِ بي كران چنان حركت مي كردند كه زورق ها در درياچه اي آرام. بادهاي پاييزي در كوچه ها پرسه مي زدند و از زمستاني استخوان شكن و طولاني خبر مي دادند.

فاطمه به سيماي برادر نگريست. هيچ گاه او را مثل آن شب چنان غمگين نديده بود. تو گويي كوهي سنگين از اندوه بود. فاطمه نمي دانست كه چرا خاطره هاي بسيار كهن جان مي گيرند. به ياد روزي افتاد كه پدر را دستگير كردند و او دانست كه ديگر او را نخواهد ديد. شايد اينك نيز همان احساس را نسبت به برادرش داشت؛ برادري كه چهره اش به آسماني سنگين از ابرِ غم مي مانست.

نامه اي كه امام دريافت كرده بود،عسلي بود آميخته با سم نرم همانند افعي ؛ ماري لبريز از زهر جانسوز.

فضل بن سهل مي دانست كه چگونه در سطرسطر نامه شهد نيرنگ بريزد. آن نامه حيرت آور، از سوي بزرگترين مقام دولتي بود كه از امام مي خواست هر چه زودتر مدينه را ترك كند و در خلافت، مسؤوليتي بپذيرد.(53)

فاطمه از راز آن اندوه پرسيد. او رنج هاي انساني را حس مي كرد و در اين حال به دوردست ها مي انديشيد؛ به آن جا كه تبلور تمام رنج ها و رؤياهاي پياميران بود. بي شك مأمون سرچشمه مبارزات ضد خود را مي شناخت.

امام دير يا زود، فرومايگي اخلاقي فرمانروايان را براي مردم آشكار مي كرد. دوري مدينه از مرو نيز تا حدي به امام آزادي عمل داده بود. اينها براي حكومتي كه پايه هايش از شورش و انقلابات مي لرزيد، بسي خطرناك بود؛ پس امام را به مرو فرا خواند؛ يعني : «يك تير و چند نشان.»

امام با صدايي همچون صداي اندوهگين ناودان ها در موسم باران، زير لب نجوا كرد: «مأمون آهنگ آن دارد كه به مردم بگويد: «علي بن موسي الرضا نسبت به دنيا بي اعتنا نيست. اين دنياست كه به او روي نياورده است. ببينيد! به محض روي آوردن دنيا به او، چگونه شتابان به مرو آمده است؟»

اما دريغا كه هيچ يك از پيشنهادهايش را نمي پذيرم.»

فاطمه دانست كه برادرش رو در روي روباه عباسي قرار گرفته است؛ روباهي كه نيرنگ بازتر از او يافت نمي شد. اين نكته را از اندوه امام و خبرهايي كه مي شنيد، دريافت. خراسانيان، كسي را بيشتر از امام دوست نداشتند. اگر مأمون، امام را با خودش در فرمانروايي شريك مي كرد، سرزمين هاي ديگر هم تسليم مي شدند؛ چرا كه در اين صورت، مأمون بزرگترين آرزوي شيعيان را برآورده بود. ناگهان فرمانبري بر در كوفت. لحظاتي بعد صدايي آمد كه گفت: «مردي كه خود را رجاء بن ضحاك مي نامد، مي خواهد همين الآن شما را ببيند.»

امام رو به خواهرش كرد و گفت: «اين مرد را مأمون براي كاري كه خوش نمي دانم، فرستاده است. انّا للّه و انّا اليه راجعون.»

امام به پيشباز او از جا برخاست. فاطمه نيز برخاست تا اتاقي را كه شميم بهشت از آن پراكنده مي شد، ترك كند. رجاء هنوز كاملاً جابه جا نشده بود كه نامه سر به مهر مأمون را تحويل امام داد. حضرت نامه را گشود و نگاهي به آن افكند. غم چهره اش را فرا گرفت. نور چراغدان كافي بود تا رجاء عمق اين اندوه را دريابد. او وانمود به شادماني كرد و گفت: «مباركت باشد سرورم.»

امام به افق دوردست نگريست و گفت: «شاد نباش. اين كاري است كه پايان نمي رسد!»

رجاء ساكت شد. اين علوي با تمام انقلابيوني كه او تا كنون ديده بود، تفاوت داشت. او در برابر مردي نشسته بود كه آينده مبهم و حتي آنچه را كه در درون رجاء موج مي زد، مي توانست بخواند. رجاء در حالي كه وانمود مي كرد از اين كه وظيفه اش را به خوبي انجام داده خوشحال است، شتابناك برخاست. براي اداي احترام خم شد و گفت: «همه چيز براي پس فردا آماده است.»

ـ اگر چاره اي جز اين نيست، پس ابتدا به مكه مي رويم وسپس به مرو.

ـ هر طور كه شمابخواهيد سرورم.

رنگي از اندوهي آسماني بر چهره امام نشسته بود. چيزي در درونش شعله مي كشيد. چيزي ، از نابودي ريشه گل در ژرفاي خاك پاك خبر مي داد. چيزي تلخ تر از ريشه كن كردن درخت نيست. اندوه مرد آسماني هم چنين بود؛ ريشه اي ده ها ساله داشت؛ يعني از زماني كه رسول آسماني گام در يثرب نهاده بود. هنوز آثار جبرئيل در اين سرزمين ديده مي شد. نخل هاي خجسته، مسجد مبارك و كوه محبوب.(54)

ناگواري ها بر علي فرود آمده بودند. چراغ، آخرين نفس هايش را مي كشيد. هنگامي كه محمد، پسر هفت ساله(55) وارد اتاق شد، مرد همچنان غرق در تفكر بود و متوجه آمدن او نشد. محمد روغن در چراغ ريخت. چراغ نفسي تازه كرد و دايره نور بزرگتر شد. پسر به احترام بر هم نزدن خلوت پدر، بر انگشتان پا راه مي رفت. پدر اندوهگين وقتي از حضور پسرش آگاه شد، از جا برخاست. در آسمان چشمانش ده ها ستاره مي درخشيد.

ـ آفرين به ابا جعفر!

پسر خم شد تا دست پدر را ببوسد. پدر به او فرصت نداد و او را در آغوش كشيد؛ آن چنان كه برگ ها غنچه را در بر مي گيرند. چراغ، جواني خود را باز يافته بود و نور و اندكي گرما در اتاق مي پراكند. پاسي از شب گذشته بود.

پدر فرمود: «پسرم مهياي سفر شو.»

ـ كجا پدر؟

ـ به سوي كعبه.

پسر براي زدودن اندوه از دل پدر پرسيد: «حج يا عمره؟»

ـ دستور كوچ به من داده اند.

ـ پدر آنچه فرمانت داده اند، انجام بده؛ كه به زودي به خواست خداوند، مرا از شكيبايان خواهي يافت.(56)

محمد برخاست. همان طور كه آمده بود، رفت. پدر بار ديگر در درياي تفكر غوطه ور شد. اگر كسي به آن چشمان پر فروغ و نورهاي شكسته در آن، ژرف مي نگريست، راز آن غم آسماني را درمي يافت. گويا ذهن برافروخته اش به افق هاي دوردست سفر مي كرد؛ به طوس. به جايي كه جابر بن حيّان كوفي (57) در آن شب آخرين نفس هايش را مي كشيد. به پل بغداد كه اباسرايا را به دار مي آويختند. به كناره دجله؛ جايي كه معروف كرخي (58) مي نشست و به امواج آن مي نگريست و با اين جهان وداع مي كرد. شايد به معركة النهر بر كناره هاي اورن نگاه مي كرد. شايد حضرت با برادرش ابراهيمـكه به يمن فرار كرد و ديگر از او خبري نشدـدر دل دره ها روان بود. كسي از رنج هاي مرد حجازي خبر نداشت. رنج هاي او به سنگيني كوه هاي تهامه، حجاز و نجد بود.

در مرو، عنكبوت تار مي تنيد